ძენი ძუელით აიასნი, და-სალ-იერითნი შობილნი და არა ხიზანნი, ენგულით კვალითადნი და მზერით თვალვეთისანნი. გზა მართალითნი და არა გამოგონითთლილნი; ესე ძენი ხუთნი. პი-რუ-ველითი ბალთა-ხმითი და ზარითი, აღმასრულებელნი იბერიონითით სახმო გზისა.
ბერიკისა და დიდბერიკის ღაღადისმის ხრფუნას წვინწკუ ჩენა.
აღმოსავალით მავალნი მწუხრ-გამოვლილნი მართალნი და ერთგულნი, უწყვეტად ძმები ერთ ბედით ნარეკნი და მთოვარის დაბადების სტუმარნი საქმითა სამოგვოითა.
შენაწირით - მცირე წონითა და ზომით უდიადესით, შვიდეული სანთელითა, მშვიდად ეული ლოცვით, კლდეკარის წარსადგომელში დონით, ელე-მალე-ლალე-ოთი მწუხრი მოაძღვენითეს.
ესე არს ხუთთა მათთა კავშირი, ვითარცა ხუთი თითი მტევანისა, ერთ მუჭად გადაეფინნენ დასაწყისს.
ბანის საათს ცხენის წყაროს ენ-რიცხვით და ზენ-სანთელით - დრო თარგეს და მოსებითდნენ, ძუელად ნათესი ქარიშხალი, საქარის ქედს შემოიმკეს - სიო-ნაბერი მოსავალით.
ცხება - ენითი ცხე - ენით, ენ-კაცითა და შუიდი კელაპტრით, მზერის ბჯენით აღმიოკითხება.
ა-დღე სურწყუნისისა, ნაყოფიერების რქით.
ვილოცები მამითა და მზით, ძითა და გზით, სულიწმინდითა და პირველი დღით.
ვლოცავ ხუთივე მედარს, გულით თბილით, თბილი სელით შემოსილი.
ვლოცავ ხუთივე რაინდს, გონებით გონ-იონითით, ბაბაჭუა-ბადითით.
ვლოცავ ხუთივე გუშაგს, ბაგით და ბაგათა მადლით, ლაზარეს ენით.
ორნი სვერითნი და სამნი ცხრუკვეთითანნი, გიორგი და ბაჩო ცუცქირიძისანი, პაატა და ემზარი და ირაკლი ბიწაძისანი.
ხატაურად წელსა ცხენისასა, ციდ-წელსა - რიცხვისასა, ია-იან-ვარ-ია თვე, აპანი, მათ ხუთივემ ჭაპანით დაითავეს.
ორნი ძმანი ჭაშმაგნი, სამნი ჭაბუკისანნი, დაილოცნენ ჭაშაკებით, ჭაჭანებით გარემოცვით, გულსა შინა ცეცხლ დანთებით ილოცვიდნენ საწყისს დიდსა, ჭაშას შემოიდგეს ჭაშაკები.
როცა კენჭა-ბერი ილოცვიდა, მის ფაენს ბოსლის სხუენში ეძინა, სანამ დრო მიჭენაობდა, ფაენი ცასთან დაობდა: - ოსტატმა მიმატოვა და ჩემზე ჭორები აგორდა. ვინც წაიკითხავს და მიხვდება, მრგვალ მინდორზე თორმეტი ყრმით ჩამოვა.
“დილასა ადრე მოვიდა იგი ნაზარდი სოსანი,
ძოწეულითა მოსილი, პირად ბროლ-ბალახშოსანი,
პირ-ოქრო რიდე ეხვია, შვენოდა ქარქაშოსანი
და მეფესა გასლვად აწვევდა, მოდგა თეთრ-ტაიჭოსანი,
შეეკაზმა მეფე, შეჯდა, ნადირობას გამოვიდეს;
მგრგვლივ მინდორსა მოსდგომოდეს, ალყად გარე შემოჰკრვიდეს’’.
(დიდი შოთა)
ასტროლოგიური დროის ათვლა დაიწყო მთვარის კალენდრით. მრგვალი მინდორი - ზოდიაქოს წრეა, ზოდიაქალური “ციფერბლატი’’.
“მთოვარისა სახესა ქალისასა იტყვიან ელთა აქვსო ისარიო’’. /სულხან-საბა/
საათში ისარი ღერძს უჭირავს, ხოლო ზოდიაქოს წრეზე მშვილდოსანს, მოჭიმული - გამზადებული გასასროლად დამიზვნითა სამი-ზნით. ისრის დაძვრა მზის დღის მატებით იწყება. ეს არის ქართული გასაღები მთვარისა და მზის გზისა ზოდიაქოს სარტყელში.
“ზეიმი და ზარი იყო, სპანი ველთა დაჰფარვიდეს,
ნაძლევისა მათისათვის ისროდეს და ერთგან სრვიდეს,
უბრძანეს: "მონა თორმეტი, მოდით ჩვენთანა ვლიდითა,
მშვილდსა ფიცხელსა მოგვცემდით, ისარსა მოგვართმიდითა,
ნაკრავსა შეადარებდით, ნასროლსა დასთვალვიდითა!’’
(დიდი შოთა)
მე კენჭა ბერმა დავწერე მოკლე-კაბით ჩახლართული. ბუ სიბრძნისაა ჩიტი და არის ბაზიერი ღამის მხედი; ბუ-რთა ნიშნავს სიბრძნე ჩართო - საბურთალო ადგილია, სადაც სიბრძნე ჩართო ენამ.
ენამა ხუთთა ფიქრები, მწყალობელი ცვარიცა, ქარნაწყალები ამინდით დანამდა მოძღვარიცა და ცხვარი-ცა.
“და გრძელი სიტყუა მოკლედ ითქმის, შაირია ამად კარგი.
ვითა ცხენსა შარა გრძელი და გამოსცდის დიდი რბევა,
მობურთალსა - მოედანი, მართლად ცემა, მარჯვედ ქნევა,
მართ აგრეთვე მელექსესა - ლექსთა გრძელთა თქმა და ხევა.’’
(დიდი შოთა)
ორი დიდი ფილოსოფოსი ერთმანეთს ეასპარეზება: ავთან-დილა და-როს-ტევანი.
“მიწაცა თქვენი ავთანდილ თქვენს წინა მშვილდოსანია;
ნაძლევი დავდვათ, მოვასხნეთ მოწმად თქვენნივე ყმანია;
მოასპარეზედ ვინ მგავსო? - ცუდნიღა უკუთქმანია.
და გარდამწყვედელი მისიცა ბურთი და მოედანია.’’
(დიდი შოთა)